Piylənmə (obezitə), bədəndə həddindən artıq piy yığılması ilə xarakterizə olunan və müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol aça bilən ciddi xroniki xəstəlikdir. Piylənmənin yaranmasında bir sıra amillər rol oynayır və onların hər biri fərdi və ya birgə təsir göstərə bilər.
Enerji tarazlığının pozulması
Piylənmənin əsas səbəblərindən biri enerji tarazlığının pozulmasıdır. Bu, qəbul edilən kalorinin sərf ediləndən daha çox olması nəticəsində meydana gəlir. Artıq kalorilər bədəndə piy şəklində toplanır ki, bu da çəki artımına səbəb olur.
Qidalanma vərdişləri
Yüksək kalorili, şəkər və yağ tərkibli qidaların həddindən artıq istehlakı piylənmə riskini artırır. Fast food, şirniyyatlar və qazlı içkilər kimi məhsulların tez-tez qəbulu enerji balansını mənfi istiqamətdə təsir edir.
Fiziki aktivliyin azlığı
Hərəkətsiz həyat tərzi də piylənmənin əsas səbəblərindən biridir. Müasir dövrdə oturaq iş rejimi, nəqliyyat vasitələrindən geniş istifadə və texnologiyanın inkişafı insanların fiziki fəaliyyətini məhdudlaşdırır ki, bu da enerji sərfiyyatının azalmasına və artıq çəkilərin toplanmasına gətirib çıxarır.
Genetik faktorlar
Ailədə piylənmə xəstəliyi olan insanlarda bu xəstəliyin inkişaf riski daha yüksəkdir. Bəzi genlər bədəndə yağ toplanması və enerji sərfiyyatı kimi proseslərin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Psixoloji faktorlar
Stres, təşviş və depressiya kimi psixoloji vəziyyətlər də piylənməyə təsir edə bilər. Bu hallar bəzi insanlarda həddindən artıq yemək yeməyə və ya qeyri-sağlam qidalanma vərdişlərinə səbəb ola bilər.
Bəzi hormonal pozğunluqlar, məsələn, hipotireoidizm və Kuşinq sindromu, metabolik prosesləri təsir edərək piylənməyə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətlərdə hormonların balansın pozulmasını enerji sərfiyyatını və yağ yığılmasını tənzimləyən mexanizmləri pozur.
Dərmanların təsiri
Bəzi dərman preparatları, xüsusilə antidepressantlar, antipsixotiklər və kortikosteroidlər, iştahanı artıraraq və ya metabolizmi yavaşladaraq çəki artımına səbəb ola bilər.
Yuxu pozğunluqları
Yuxu çatışmazlığı və ya keyfiyyətsiz yuxu metabolik proseslərə təsir edərək iştahanı artıran hormonların səviyyəsini dəyişdirə bilər ki, bu da piylənmə riskini artırır.
Sosial-iqtisadi faktorlar
Aşağı sosial-iqtisadi status, sağlam qidalara əlçatanlığın məhdud olması və sağlam həyat tərzi barədə məlumatın azlığı kimi amillər də piylənmə riskini artırır.
Nəticə
Piylənmə çoxfaktorlu bir xəstəlikdir və onun yaranmasında genetik, ətraf mühit, psixoloji və metabolik amillər birgə rol oynayır. Bu səbəbləri anlamaq və onlara qarşı müvafiq tədbirlər görmək, piylənmənin qarşısının alınması və müalicəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.