Piylənmə, bədəndə həddindən artıq piy yığılması ilə xarakterizə olunan ciddi xroniki xəstəlikdir. Bu vəziyyət, müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol açaraq, həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Piylənmənin təsnifatı onun dərəcələri və növləri üzrə aparılır ki, bu da diaqnostika və müalicə prosesində mühüm rol oynayır.
Piylənmənin Dərəcələri
Piylənmənin dərəcələri əsasən Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) əsasında müəyyən edilir. BKİ, çəkini (kq) boyun (m²) kvadratına bölməklə hesablanır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) təsnifatına görə, piylənmə aşağıdakı dərəcələrə bölünür:
- Artıq çəki: BKİ 25.0–29.9
- I dərəcəli piylənmə: BKİ 30.0–34.9
- II dərəcəli piylənmə: BKİ 35.0–39.9
- III dərəcəli piylənmə (morbid piylənmə): BKİ ≥40.0
Bu təsnifat, piylənmənin ciddiliyini və sağlamlıq risklərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. BKİ artdıqca, ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet və digər ciddi sağlamlıq problemlərinin riski də artır.
Piylənmənin Növləri
Piylənmə, piy toxumasının bədəndə paylanmasına və yaranma səbəblərinə görə müxtəlif növlərə bölünür:
Piy toxumasının paylanmasına görə növlər:
Abdominal (mərkəzi, “alma” tipli) piylənmə: Piy toxuması əsasən qarın nahiyəsində toplanır. Bu tip piylənmə, metabolik sindrom, ürək-damar xəstəlikləri və tip 2 şəkərli diabet riskini artırır.
Ginoid (“armud” tipli) piylənmə: Piy toxuması əsasən omba və bud nahiyəsində yığılır. Bu tip piylənmə, ümumiyyətlə, metabolik riskləri daha az artırır, lakin osteoartrit kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Yaranma səbəblərinə görə növlər:
Alimentar-konstitusional piylənmə: Əsasən, həddindən artıq qida qəbulu və az fiziki aktivlik nəticəsində yaranır. Genetik meyillik də rol oynaya bilər.
Endokrin piylənmə: Hormonal pozğunluqlar, məsələn, hipotiroidizm, Kuşinq sindromu və ya insulinoma nəticəsində meydana gəlir.
Hipotalamik piylənmə: Beynin hipotalamus bölgəsinin zədələnməsi və ya disfunksiyası səbəbindən yaranır ki, bu da iştahanın və enerji balansının tənzimlənməsində pozulmalara gətirib çıxarır.
Genetik piylənmə: Bəzi genetik sindromlar (məsələn, Prader-Villi sindromu) piylənməyə səbəb ola bilər.
Piylənmənin Klinik Əhəmiyyəti
Piylənmənin dərəcələri və növləri, onun klinik əhəmiyyətini və müalicə strategiyalarını müəyyənləşdirmək üçün vacibdir. Məsələn, abdominal piylənməsi olan şəxslərdə ürək-damar xəstəlikləri riski daha yüksək olduğundan, bu xəstələrdə xüsusi profilaktik tədbirlər və müalicə yanaşmaları tələb olunur.
Piylənmənin Müalicəsi və Profilaktikası
Piylənmənin müalicəsi və qarşısının alınması üçün kompleks yanaşma tələb olunur:
Düzgün qidalanma: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və az yağlı protein mənbələri ilə zəngin balanslı pəhriz tövsiyə olunur.
Fiziki aktivlik: Müntəzəm fiziki fəaliyyət, həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikdə aerobik məşqlər tövsiyə edilir.
Davranış terapiyası: Stressin idarə edilməsi, yemək vərdişlərinin dəyişdirilməsi və motivasiya artırıcı texnikalar kimi psixoloji müdaxilələr faydalı ola bilər.
Farmakoterapiya: Bəzi hallarda, iştahanı azaldan və ya yağın sorulmasını məhdudlaşdıran dərmanlar istifadə edilə bilər.
Cərrahi müdaxilə: Morbid piylənmə və ya konservativ müalicə üsullarına cavab verməyən hallarda, bariatrik cərrahiyyə (mədə kiçiltmə əməliyyatları) nəzərdən keçirilə bilər.
Nəticə
Piylənmə, müxtəlif dərəcələri və növləri olan mürəkkəb bir xəstəlikdir. Onun təsnifatı, fərdi müalicə planlarının hazırlanmasında və sağlamlıq risklərinin qiymətləndirilməsində mühüm rol oynayır. Piylənmənin qarşısının alınması və müalicəsi üçün sağlam həyat tərzi, müntəzəm fiziki aktivlik və balanslı qidalanma