Piylənmə, orqanizmdə piy toxumasının həddindən artıq toplanması nəticəsində yaranan və bədən kütləsinin artması ilə xarakterizə olunan ciddi xroniki xəstəlikdir. Bu vəziyyət, müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb olaraq, həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı sala bilər.
Piylənmənin Təsnifatı və Diaqnostikası
Piylənmənin dərəcəsini müəyyən etmək üçün ən çox istifadə edilən göstərici Bədən Kütlə İndeksi (BKİ)dir. BKİ, çəkinin (kq) boyun (m) kvadratına bölünməsi ilə hesablanır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) təsnifatına görə:
- Normal çəki: BKİ 18.5–24.9
- Artıq çəki: BKİ 25.0–29.9
- Piylənmə: BKİ 30.0 və yuxarı
BKİ göstəricisi 30 və ya daha yüksək olan şəxslər piylənmə diaqnozu alırlar. Bununla belə, piylənmənin dərəcəsini daha dəqiq müəyyən etmək üçün bədən yağının paylanması və digər faktorlar da nəzərə alınmalıdır.
Piylənmənin Səbəbləri
Piylənmə mürəkkəb və çoxfaktorlu bir xəstəlikdir. Əsas səbəbləri arasında:
- Genetik amillər: Bəzi insanlar genetik olaraq piylənməyə meylli ola bilərlər.
- Fizioloji faktorlar: Hormon balanssızlıqları və metabolik pozğunluqlar piylənməyə səbəb ola bilər.
- Ətraf mühit və həyat tərzi: Yüksək kalorili qidaların qəbulu, fiziki aktivliyin azlığı və oturaq həyat tərzi piylənmənin inkişafına töhfə verə bilər.
- Psixoloji faktorlar: Stress, depressiya və emosional yemək yemə vərdişləri də piylənməyə səbəb ola bilər.
Piylənmənin Ağırlaşmaları
Piylənmə, bir sıra ciddi sağlamlıq problemlərinin yaranma riskini artırır:
- Ürək-damar xəstəlikləri: Yüksək qan təzyiqi, xolesterin səviyyəsinin artması və ateroskleroz kimi problemlər ürək xəstəlikləri və infarkt riskini artırır.
- Şəkərli diabet: Piylənmə, insulin müqavimətinə səbəb olaraq tip 2 diabetin inkişafına gətirib çıxara bilər.
- Tənəffüs problemləri: Yuxu apnesi və astma kimi tənəffüs xəstəliklərinin yaranma ehtimalı artır.
- Müəyyən xərçəng növləri: Piylənmə bəzi xərçəng növlərinin, məsələn, döş, kolon və prostat xərçənginin riskini artırır.
- Oynaqların zədələnməsi: Artıq çəki, oynaqlara əlavə yük gətirərək osteoartrit kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Piylənmənin Müalicəsi
Piylənmənin müalicəsi kompleks yanaşma tələb edir və fərdi xüsusiyyətlərə uyğun olaraq tərtib edilməlidir:
- Düzgün qidalanma: Kalori qəbulu nəzarət altına alınmalı, balanslı və sağlam qidalanma planı hazırlanmalıdır.
- Fiziki aktivlik: Müntəzəm fiziki fəaliyyət, çəki itirilməsinə və ümumi sağlamlığın yaxşılaşmasına kömək edir.
- Davranış terapiyası: Psixoloji dəstək və davranış dəyişiklikləri, yemək vərdişlərinin və həyat tərzinin dəyişdirilməsinə kömək edə bilər.
- Dərman müalicəsi: Bəzi hallarda, həkim nəzarəti altında dərman preparatları istifadə edilə bilər.
- Cərrahi müdaxilə: Ağır piylənmə hallarında, bariatrik cərrahiyyə kimi cərrahi üsullar tətbiq oluna bilər.
Piylənmənin Qarşısının Alınması
Piylənmənin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər tövsiyə olunur:
- Sağlam qidalanma vərdişlərinin formalaşdırılması: Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və zülallarla zəngin qidaların qəbulu təşviq edilməlidir.
- Fiziki aktivliyin artırılması: Gündəlik həyat tərzinə müntəzəm fiziki fəaliyyət daxil edilməlidir.
- Maarifləndirmə və təhsil: İctimaiyyət arasında piylənmənin riskləri və qarşısının alınması yolları haqqında məlumatlandırma kampaniyaları aparılmalıdır.
- Psixoloji dəstək: Stress idarəetmə texnikaları və psixoloji məsləhət xidmətləri ilə emosional yemək yemənin qarşısı alınmalıdır.
Nəticə etibarilə, piylənmə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olan mürəkkəb və çoxfaktorlu bir xəstəlikdir.